Jak rozpoznawać zachowania asertywne?

Ważne, byśmy potrafili rozpoznawać werbalne i niewerbalne charakterystyki zachowań asertywnych. Kiedy już się tego nauczymy, będziemy w stanie rozpoznać uległe (pasywne), asertywne lub agresywne zachowania nasze i innych. Pierwszym krokiem na drodze do zmiany zachowania jest rozpoznanie elementów, które tych zmian wymagają. Możesz na przykład potrafić wyrażać asertywnie swoje myśli, ponieważ Twoje zdolności werbalne są wysokie, ale jednocześnie Twoja komunikacja niewerbalna może wyrażać uległość przeciwnie do części werbalnej.

Spis treści: 

1. Czym jest asertywność.

2. Postawa asertywna i jej spójność niewerbalna.

3. Komunikacja asertywna - wady i zalety.

4. Co to zachowanie uległe?

5. Definicja zachowania uległego

6. Cechy stylu pasywnego - werbalne i niewerbalne.

7. Postawa agresywna.

8. Definicja zachowania agresywnego.

9. Typowe cechy dla stylu agresywnego.

10. Postawa asertywna.

11. Definicja zachowania asertywnego.

12. Wyznaczniki stylu asertywnego.

12. Podsumowanie komunikacji.

13. Czy asertywności można się nauczyć?

Czytając opisy zamieszone poniżej, zwróć uwagę, które zachowania wymagają Twojej szczególnej uwagi.

Charakterystyka zachowania uległego (pasywnego)

Definicja:

• Niewyrażanie szczerych uczuć, myśli i przekonań, co pozwala innym łamać Twoje prawa. Może również oznaczać wyrażanie myśli i uczućw przepraszający, mało wyrazisty sposób tak, że inni mogą z łatwością zignorować Twoje opinie
• Naruszanie własnych praw
• Czasami uległość rozumiana jestjako ostrożne okazywanie braku szacunku dla zdolności innych ludzi do odczuwania rozczarowania, brania odpowiedzialności i radzenia sobie z własnymi problemami

Typowe dla stylu pasywnego cechy werbalne:

• „Owijanie w bawełnę”
• Niepewność, częste przerwy
• Częste odchrząkiwanie
• Przepraszanie w niewłaściwych momentach cichym, niepewnym głosem
• Używanie określeń typu „Gdyby to nie było problemem”
• Częste użycie słów typu „może”, „yhmmm”, „tak jakby”
• Głos często płaski i monotonny
• Ton może być jęczący
• Zbyt delikatny lub zbyt oziębły ton
• Częste wycofywanie się
• Częste usprawiedliwienia, np.: „W innym przypadku nic bym nie powiedziała”
• Przeprosiny, np.: „Ogromnie mi przykro, że Ci przeszkadzam”
• Zaprzeczenia , np.: „to tylko moja opinia”, „mogę się mylić”
• Umniejszenia, np.: to nieważne, to nie ma znaczenia”
• Obrażanie siebie, np.: „Jestem bezużyteczna, bezwartościowa”
• Długie, rozciągnięte zdania

Typowe dla stylu pasywnego cechy niewerbalne:

• Unikające spojrzenie
• Spoglądanie w dół
• Może się pojawiać garbienie
• Zaciskanie rąk
• Mruganie lub śmiech przy wyrażaniu złości
• Zakrywanie ust rękoma
• Krzyżowanie ramion dla ochrony
• Przygryzanie warg
• Drgania szczęki
• Unoszenie brwi w oczekiwaniu

Styl myślenia:

• „ Nie liczę się”
• „Moje myśli i uczucia są mniej warte niż Twoje”
• „Kiedy mówię „nie”, zasmucam innych i jestem za ich smutek odpowiedzialny”

Zyski:

• Jesteś chwalony za bycie bezinteresownym
• Rzadko jesteś obwiniany za błędy, bo z reguły nie wykazujesz inicjatywy
• Inni będą Cię chronić i opiekować się Tobą
• Będziesz unikać, odkładać lub ukrywać konflikty. żeby w krótkiej perspektywie zredukować niepokój.

Koszty:

• Czasem stres może się nadbudowywać z czasem. aby wybuchnąć w bardzo agresywnej formie
• Ludzie mogą Ci stawiać nieodpowiednie wymagania
• Możesz utknąć w niezdrowych związkach trudnych do zmiany
• Ograniczasz siebie tym jak w Twoim mniemaniu postrzegają Cię inni, czyli jako zawsze dobrą, uczynną osobę
• Kiedy powstrzymujesz frustrację i agresję, zmniejsza się też odczuwanie innych pozytywnych emocji
• Niska samoocena

Agresywne zachowanie

Definicja:

• Bronisz swoich praw, wyrażasz emocje, przekonania w sposób, który zazwyczaj jest niewłaściwy i narusza prawa innych osób
• Ludzie często czują się przytłoczeni w kontakcie z agresywnymi osobami
• Poczucie wyższości jest podtrzymywane przez poniżanie innych
• Na groźbę reagujemy atakiem

Typowe dla stylu agresywnego cechy werbalne:

• Ostry, sarkastyczny, protekcjonalny głos
• Płynność, nieliczne zająknięcia
• Mówienie szybkie
• Często mówienie w sposób wybuchowy
• Podkreślanie słów oskarżających
• Pewny głos
• Zimny, sarkastyczny, twardy ton
• Użycie gróźb, np.: „Lepiej uważaj…”, „gdybyś tylko…”
• Umniejszenia, np.: „chyba żartujesz”, „nie mówisz poważnie”
• Oceniające opinie, podkreślające własne pomysły poprzez słowa typu: „powinieneś”, „należy”, „to źle”
• Uwagi o charakterze seksualnym, rasistowskim
• Przechwałki typu „Ja nie mam takich problemów”
• Wyrażanie opinii jakby były faktami, np. „Nikt nie chce się zachowywać w ten sposób”, „to nieefektywny sposób”
• Pytania zagrażające, np. „Jeszcze tego nie skończyłeś?”, „Jak mogłaś to zrobić?”

Typowe dla stylu agresywnego cechy werbalne:

• Naruszanie czyjeś przestrzeni osobistej
• Przytłaczanie osoby
• Gesty takie jak wskazywanie czy zaciskanie pięści
• Niespokojne chodzenie po pokoju
• Pochylanie się do przodu lub górowanie nad rozmówcą
• Krzyżowanie ramion, aby pokazać niedostępność
• Uśmiechy, które mogą być szydercze
• Wyraźny grymas na twarzy ,kiedy osoba jest zła
• Nieruchomość szczęki

Styl myślenia:

• „Dopadnę Cię zanim będziesz mieć szansę mnie dopaść”
• „Mam być numerem jeden”
• „Życie to pole bitwy, a ja jestem na nim, by wygrać”

Zyski:

• Sprawy idą po Twojej myśli
• Inni robią to, czego od nich oczekujesz
• Jesteś mniej podatny na wpływy
• Posiadanie kontroli sprawia Ci przyjemność
• Możesz pozbyć się napięcia
• Czujesz się silny

Koszty:

• Twoje zachowanie przysporzy Ci wrogów i wywoła urazę w osobach, z którymi masz kontakt
• Pojawianie się wrogów może wywoływać wrażenie paranoi
• Kiedy cały czas chcesz kontrolować innych, możesz mieć problemy z odpoczywaniem
• Twoje związki mogą się opierać na emocjach negatywnych i mogą być niestabilne
• Agresywni ludzie często w głębi mają poczucie niższości, co próbują sobie kompensować poniżając innych
• Może pojawić się uczucie winy i wstydu
• Obniżona może być samoocena i pewność siebie

Zachowanie asertywne

Definicja:

• Komunikowanie własnych myśli, opinii i przekonań w otwarty, szczery sposób nienaruszający praw innych osób
• Zachowanie asertywne jest alternatywą dla agresywnego, kiedy naruszamy prawa innych osób oraz pasywnego (uległego), kiedy naruszamy własne prawa 

Werbalne wyznaczniki stylu asertywnego:

• Pewny, spokojny głos
• Płynny, z nielicznymi zawahaniami
• Stałe, umiarkowane tempo mówienia
• Opanowany, właściwie dobrany ton głosu
• Nie nadmiernie głośny lub nadmiernie cichy głos
• Głośność właściwie dobrana do sytuacji
• Komunikat Ja, który jest zwięzły i pasuje do sytuacji
• Wyrażenia, które wpierają współpracę, np.: „Co o tym sądzisz?”
• Empatyczne stwierdzenia wyrażające zainteresowanie, np.: „Chciałabym poznać”
• Rozróżnianie opinii i faktów, np.: „Moje doświadczenia są inne”
• Sugestie niezawierające określeń typu „powinieneś” czy „należy”, np.: „A gdyby tak?”, „Może zechciałabyś?”
• Konstruktywna krytyka bez obwiniania, np.: „Irytuje mnie, kiedy mi przerywasz”
• Poszukiwanie opinii innych osób, np.: „Jak to się ma do Twoich pomysłów?”
• Chęć poszukiwania innych rozwiązań, np.: „Jak możemy rozwiązać ten problem?”

Niewerbalne wyznaczniki stylu asertywnego:

• Uważne słuchanie
• Bezpośredni kontakt wzrokowy bez nadmiernego wpatrywania się
• Otwarta, zrównoważona postawa ciała
• Uśmiechanie się, kiedy jesteśmy zadowoleni
• Marszczenie brwi w złości
• Szczęka zrelaksowana 

Styl myślenia:

• „Nie pozwolę Ci mnie wykorzystać, ani nie zaatakuję Cię za to, kim jesteś”

Zyski:

• Im mocniej walczysz o siebie i postępujesz w zgodzie ze sobą, tym wyższą masz samoocenę
• Szanse na to, że dostaniesz to, czego potrzebujesz, rosną znacząco
• Wyrażanie siebie nie pozwala budować uraz
• Kiedy w mniejszym stopniu koncentrujesz się na obronie własnej oraz własnej świadomości, tym łatwiej możesz zauważyć, usłyszeć i pokochać innych 

Koszty:

• Rodzina/przyjaciele mogli odnosić korzyści z Twojej uległości i teraz mogą sabotować Twoje nowe asertywne podejście
• Zmieniasz przekonania i wartości, które miałeś od dzieciństwa, co może być niepokojące
• Nie ma gwarancji sukcesu
• Bycie asertywnym potrafi być bolesne

Podsumowując moduł można powiedzieć, że każdy styl komunikacji – asertywny, pasywny (uległy) oraz agresywny – ma własne cechy charakterystyczne zarówno w części werbalnej jak i niewerbalnej. Dodatkowo, każdy sposób komunikacji niesie ze sobą pewne zyski oraz koszty.

Przykłady Myśli Antyasertywnych 

Negatywne zdania na własny temat:

• Jestem za mało ważna, żeby się odzywać.
• Nic nie potrafię robić dobrze.
• Nic mi się nie udaje.
• Nie umiem podejmować decyzji.
• Nie mam nic mądrego do powiedzenia.
• Nikogo nie obchodzi co mam do powiedzenia.

Wygórowane warunki asertywności:

• Zachowam się asertywnie gdy będę w lepszej formie.
• Zareaguję asertywnie, gdy ta sytuacja się powtórzy.
• Wyrażę swoje zdanie jak będę pewna że mam rację.
• Powiem co myślę, jak mnie o to zapytają.
• Zachowam się asertywnie, jak będę pewna, że zrobię to spokojnie i elegancko

Katastrofizowanie:

• Jak się odezwę, zaraz zostanę zaatakowana.
• Jak zabiorę głoś nie będę w stanie ukryć zdenerwowania i wszyscy to zauważą.
• Na pewno powiem coś głupiego i wszyscy będą się ze mnie śmiać.
• Obrażą się na mnie i obgadają przed znajomymi.
• Narażę się komuś odmienną opinią.

Normy i powinności ograniczające prawo do asertywnego zachowania:

• Nie można sprzeciwiać się autorytetom.
• Nie należy się wychylać, lepiej pozostać niezauważonym.
• Nie powinno się odmawiać, gdy ktoś nas o coś prosi.
• Nie należy zabierać głosu, gdy nie jest się pytanym.
• Nie wypada zbytnio zabiegać o własne interesy.

Samokaranie po próbie asertywnego zachowania:

• Zawsze muszę coś zepsuć.
• Wypadłam beznadziejnie, lepiej było w ogóle się nie odzywać.
• Zachowałam się okropnie, wstyd mi za siebie.
• Nie potrafię być asertywna, jestem do niczego.
• Jestem sztuczna i śmieszna, gdy próbuję być asertywna.

Przykłady myśli proasertywnych 

Koncentracja na pozytywnych doświadczeniach:

• Wiele spraw w życiu mi się powiodło.
• Jestem w stanie osiągnąć to, czego pragnę.
• Potrafię zachowywać się stanowczo, gdy sytuacja tego wymaga.

Odwołanie się do praw danej osoby jako jednostki ludzkiej:

• Mam prawo być sobą.
• Mam prawo do wyrażania własnego zdania, nawet gdy innym się to nie podoba.
• Mam prawo przeżywać niepokój i zdenerwowanie i nie rezygnować z wyrażania siebie.

Odwołanie się do własności danej osoby jako jednostki:

• Jestem w porządku nawet, gdy nie wszystkim podoba się to, co robię.
• Jestem w porządku nawet wówczas, gdy nie udaje mi się w pełni zrealizować swoich zamierzeń.
• Nie muszę być doskonała.

Sformułowanie określonych, osobistych wartości:

• Wyrażanie własnej opinii jest dla mnie dużą wartością.
• Jestem dla siebie autorytetem i nie chcę tego oddać w ręce nikomu innemu.
• Jest dla mnie ważne, aby inni wiedzieli o mnie prawdę.

Jak rozwijać swoją asertywność?

Własną asertywność możesz rozwijać na wiele sposobów. Przy czym, każdy z nich wymaga dużo praktyki zarówno w życiu prywatnym, jak i zawodowym. Niestety nie ma tutaj drogi na skróty, ponieważ potrzebny jest Ci czas i doświadczenie. Wśród popularnych sposobów na rozwijanie asertywności warto wymienić:

• Szkolenia dedykowane rozwojowi umiejętności komunikacji, asertywności, pewności siebieczy odporności psychicznej.
• Przydatne treści i artykuły.
• Praktyka a więc odpowiednie środowisko pracy (czyli takie, gdzie są osoby asertywne).
• Pomoc coachingową opartą o modele oraz odpowiednie narzędzia.

Oczywiście, sposobów na rozwój tych umiejętności jest wiele i na każdego będzie działać inna metoda. Jaka metoda działa na Ciebie? 

Najważniejszą informacją powinno być to, że tak rozpoznawania jak i stosowania postaw można się nauczyć.